Η ισορροπία είναι πολύ σημαντική λειτουργία για τον άνθρωπο. Για να κατανοήσουμε τις διάφορες παθήσεις που επηρεάζουν την ισορροπία, πρέπει να αντιληφθούμε την περίπλοκη σχέση τριών βασικών συστημάτων:
1) Της όρασης
2) Του μυοσκελετικού συστήματος και
3) Του λαβύρινθου του εσωτερικού αυτιού
Αυτά τα τρία συστήματα δρουν ανεξάρτητα αλλά και σε συνδυασμό για να μεταβιβάσουν πληροφορίες στον εγκέφαλο. Ο εγκέφαλος επεξεργάζεται όλα τα στοιχεία και καθορίζει τη θέση μας στο τρισδιάστατο χώρο. Εξυπακούεται ότι τα τρία συστήματα πρέπει να λειτουργούν άπταιστα και ότι όλες οι πληροφορίες να φτάνουν στο κέντρο επεξεργασίας του εγκεφάλου ταυτόχρονα. Η οποιαδήποτε καθυστέρηση στην άφιξη του μηνύματος από μία εκ των τριών οδών, αφήνει τον εγκέφαλο σε αβεβαιότητα για θέση μας και προκαλεί ανισορροπία. Ανάλογα με την περίπτωση και την πάθηση, γίνονται συνήθως διορθωτικές κινήσεις από τα υπόλοιπα συστήματα που επαναφέρουν τον ασθενή στη φυσιολογική θέση.
Το πρώτο βήμα στη διερεύνηση, είναι να διευκρινιστεί από τον ιατρό τι εννοεί ο ασθενής όταν αναφέρεται σε συμπτώματα ανισορροπίας ή ζάλης. Για παράδειγμα, εάν ο ασθενής βιώνει τάση λιποθυμίας, πιθανόν να παρουσιάζει κάποιο κυκλοφορικό πρόβλημα και να χρήζει καρδιολογικής εκτίμησης. Εάν το αίσθημα ζάλης καθοριστεί σαν αστάθεια ή περιστροφικός ίλιγγος τότε κατά πάσα πιθανότητα οφείλεται σε κάποια αδυναμία των συστημάτων που αναφέραμε πιο πάνω. Το αίσθημα αστάθειας οφείλεται κυρίως σε παθήσεις των κεντρικών οδών της ισορροπίας και του κέντρου επεξεργασίας του εγκεφάλου, ενώ ο περιστροφικός ίλιγγος οφείλεται σε παθήσεις του περιφερικού συστήματος και τους λαβύρινθους των εσωτερικών αυτιών.
Η διερεύνηση γίνεται από τον Ωτορινολαρυγγολόγο (ΩΡΛ). Το ιστορικό παρέχει πάρα πολλές σημαντικές πληροφορίες και σχεδόν καθορίζει την διάγνωση. Ακολουθεί η γενική ΩΡΛ και νευρολογική εξέταση του ασθενή και έπειτα δοκιμάζεται η ισορροπία. Γίνονται συγκεκριμένες εξετάσεις για το κάθε σύστημα ξεχωριστά, δηλαδή απομονώνοντας την συνεργιστική τους δράση. Χρειάζεται πάντα ακουογράφημα και σε αρκετές περιπτώσεις διενεργείται μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου (MRI). Για συγκεκριμένες διαφοροδιαγνώσεις, ο ιατρός μπορεί να προχωρήσει σε εξειδικευμένες δοκιμασίες της ισορροπίας (Vestibular function tests).
Οι κύριες παθήσεις που παρουσιάζονται στην ΩΡΛ κλινική είναι:
1) Καλοήθης Παροξυσμικός Ίλιγγος Θέσης (ΚΠΙΘ)
Πιο συχνός στους ηλικιωμένους ή μετά από κρανιοεγκεφαλική κάκωση. Προκαλεί περιστροφικό ίλιγγο για κάποια δευτερόλεπτα, χωρίς άλλα συμπτώματα. Συνήθως συμβαίνει με τη κίνηση της κεφαλής προς συγκεκριμένη κατεύθυνση αλλά μπορεί να είναι και αμφοτερόπλευρος. Η θεραπεία γίνεται με συγκεκριμένο χειρισμό, ανάλογα με ποιος ημικύκλιος σωλήνας του λαβύρινθου έχει επηρεαστεί. Τα ποσοστά θεραπείας είναι πάνω από 90%.
2) Αιθουσαία Νευρίτιδα
Χαρακτηρίζεται από απότομη δυσλειτουργία του λαβύρινθου, συνήθως μετά από κάποια ιογενή λοίμωξη. Ο περιστροφικός ίλιγγος είναι συνεχόμενος, διαρκεί ημέρες και συνοδεύεται από έντονη τάση για εμετό. Συχνά υπάρχει απώλεια ακοής. Η φαρμακευτική θεραπεία επικεντρώνεται στην καταστολή του ίλιγγου, δίνονται αντιεμετικά φάρμακα και χορηγείται ορός για ενυδάτωση του ασθενή. Στις επιβεβαιωμένες με ακουογράφημα περιπτώσεις όπου υπάρχει νευροαισθητήρια απώλειας ακοής, δίνεται κορτιζόνη. Η αντιρρόπιση είναι σταδιακή και χρειάζονται ασκήσεις ισορροπίας.
3) Νόσος Meniere
Χαρακτηρίζεται από επεισόδια περιστροφικού ίλιγγου με παράλληλη πτώση της ακοής και εμβοές. Μπορεί να υπάρχει οικογενειακό ιστορικό. Κάποιες φορές προηγείται είτε βουητό ή αίσθημα πίεσης στο αυτί (πρόδρομος) και ο ίλιγγος διαρκεί κάποιες ώρες. Μεταξύ αυτών των επεισοδίων, ο ασθενής επιστρέφει σε φυσιολογική κατάσταση. Η αγωγή είναι φαρμακευτική.
4) Αιθουσαία Ημικρανία
Ένα ποσοστό ασθενών με προηγούμενο ιστορικό ημικρανίας μπορεί να εκδηλώσει ίλιγγο που σχετίζεται με επεισόδια πονοκέφαλου. Παρουσιάζονται συνήθως άλλα κλασικά συμπτώματα ημικρανίας όπως φωτοφοβία ή διαταραχή της όρασης. Η διάγνωση μπορεί να αποδειχθεί δύσκολη αλλά η θεραπεία με στοχευμένη φαρμακευτική αγωγή και την αποφυγή προκλητικών παραγόντων της ημικρανίας είναι πολύ αποτελεσματική.
5) Αιθουσαίο Νευρίνωμα
Καλοήθης όγκος του αιθουσαίου νεύρου.Συνήθως παρουσιάζεται με μονόπλευρες εμβοές (βουητό) και πτώση της ακοής. Καθώς ο όγκος μεγαλώνει και αυξάνεται η πίεση στις γύρω ανατομικές δομές προκαλείται ίλιγγος. Στην πλειοψηφία τους, μικρά αιθουσαία νευρινώματα παρακολουθούνται κάθε χρόνο με MRI, αφού ποσοστό 25% μειώνονται σε μέγεθος και 50% παραμένουν τα ίδια. Μόνο 25% αυξάνονται με αργούς ρυθμούς (1μμ το χρόνο). Για πιο μεγάλα, συμπτωματικά νευρινώματα γίνεται χειρουργική επέμβαση ή στερεοτακτική ακτινοχειρουργική.
6) Άλλες παθήσεις
Καρδιαγγιακές, νευρολογικές και συστημικές παθήσεις μπορούν να προκαλέσουν ίλιγγο. Εάν κριθεί από τον ΩΡΛ ότι ο ίλιγγος είναι κεντρικού χαρακτήρα και όχι περιφερικού χρειάζεται περεταίρω διερεύνηση και η συμβολή άλλων ειδικοτήτων.
Δρ. Παναγιώτης Συμεωνίδης MBChB MRCS DOHNS
Χειρουργός Ωτορινολαρυγγολόγος – Ρινολογίας και Πρόσθιας Βάσης Κρανίου